zondag 5 oktober 2014

(12) Fan hewwen en houen en heffen en sjouen

Hewwe en heffe in ut Franekers

Ut Franeker "hewwe" is un prachtig foarbeeld fan fermenging fan Frys en Hollâns.
"Hewwe" (Franekers) "hawwe" (Frys) en "hebben" (Hollâns) hewwe as grônform ut Oud-Germaanse "habbe" (Fergelyk "haben" in ut Dúts).
An "hewwe" kin je prachtig sien hoe 't hier Hollâns en Frysk fermongen binne.

De struktuur fan ut woard komt út ut Frys, de klank út ut Hollâns.

Un soat Franekers hewwe ut over "ik hef". Maar dat betekent eigenlik: "ik til op".

Kyk, ut sit su:
"Hewwe" is ut hele werkwoard. De stam fine je bij alle werkwoarden in ut Franekers (en ut Frys) deur de laatste "e" weg te laten.
Houe we "heww" over. Die laatste "w" kin ok wel furt. Dat doëne we ok bij "stappe" ("Ik stap").
Dus wurdt ut "Ik hew

Dat kin dan nyt sumar "Ik hef" wurde.
Frizen make ok nyt fan "Ik haw" "Ik haf"
Hollâners make fan "Ik Heb" ok nyt "Ik hep"

"Ik hef" komt van "heffe" ( = optille)
Ut ferskil wurdt ok dudelik in de folgende sinnen:
"Dêr hew ik (hè'k) sumar even 50 kilo."
en
"Dêr hef ik sumar even 50 kilo." 

"Ik hew" mag ok skreven wurde as "ik hè" (Dink om ut weromstreepke of accent grave). 
Dat doën Frizen ok: "ik haw", "ik ha".
Maar dus nyt: "ik hef".

Ut komplete rijtsje:

ik hew/hè 
dou hest 
hij, y, sij, se, ut het
wij, we hewwe/hè 
jim, jou*, je** hewwe/hè 
sij, se hewwe/hè 

* jou = u (in Hollâns enkelfoud, in Franekers en Frys mearfoud)
** je = men (in Hollâns enkelfoud, in Franekers en Frys mearfoud)

At je nou heel lui binne, dan skrive je overal "hè", behalve in "dou hest" en "hij het".

Niks mis met, maar de lezer het wel daliks un idee fan de persoan dy't su skriift ;-)